Desamortizazioa

Desamortizazioak Espainian XVIII. mendetik XX. mendera bitartean Eliza Katolikoaren esku zeuden lurrak eta eraikinak (ikus esku hilak), desjabetu eta nazioaren jabego bilakatzeko prozesuak dira, bereziki gobernu liberalen eskutik. Lehen desamortizazioa Godoyen desamortizazioa izan zen, 1798 urtean, Eliza Katolikoaren erakunde benefikoak bereziki erasan zituena, guztira Elizaren eskuetan zegoen ondasun guztien seirena gutxi gorabehera desjabetuz, eta horien trukean errenta txiki bat ordainduz. Hurrengo desamortizazio inportantea Mendizabalen desamortizazioa izan zen, 1836an abiarazitakoa, Maria Cristinaren erregetzan Juan Alvarez Mendizabal Ogasun ministro liberalak agindutakoa. Mendizabalen desamortizazioaren arrazoiak ideologikoak ziren alde batetik, 1833 urtean Maria Cristinak erregetza bereganatu zuenetik liberalen alde egin zuelarik, Antzinako Erregimenetik elizari geratzen zitzaizkion pribilegioak ezabatzeko, baina beste alde batetik baita ere ekonomikoak, 1833 urtean hasitako Lehen Gerra Karlistaren ondorioz espainiar estatuak diru arazoak izan eta desjabetza diru iturri bezala erabili zuelako. Mendizabalen desamortizazioa bi fasetan zehar garatu zen: lehenik ordena eta kongregazio erlijiosoak (klero erregularra) desegin eta monastegi eta komentu guztiak itxi ziren 1835 urtean, eta gero monastegi horiek eta haiei zegozkien lurrak besterik gabe beraganatu zituen 1836an, gero saltzeko. Klero sekularraren ondasunak desamortizatu gabe geratu ziren neurri handi batean. Bigarren desamortizazioa Madozen desamortizazioa izan zen, 1855etik aurrra garatu zena XX. mendera arte, zeinarekin estatuak diru askoz gehiago bildu zuen, eta estatuko ondasunak ere barnehartu zituena, haiek salduz.

Desamortizazioari esker estatuak diru asko jaso bazuen ere, lurrak eta eraikinak salduta, desamortizazioa nekazaritza erreforma bat egiteko probesteko aukera galdu zuen; izan ere, tokiko lurjabe handiak, oligarkia  osatzen zutenak (ikus, kazikeak) izan ziren gehienbat ondasun higiezin horiek bereganatu zituztenak, desjabetze prozesua udaletatik kontrolatuz eta manipulatuz (esaterako, lur desjabetuen lote handiak osatuz, nekazari txikiek lur horiek eskuratzeko aukera izan ez zezaten). Horrek epe luzera ondorioak izan zituen, goi eta behe klaseen arteko aldea handituz eta klase ertainaren sorrera eta aurrerapena eragotziz, geroko garapen ekonomikoa oztopatu egin zelako horrela. Gainera, desamortizazioak giro politikoa nahastu zuen eta liberalen eta karlisten arteko gatazka areagotu, klerikoen aldekoen eta aurkakoen jarrerak muturrera eraman baitziren.

Ikus, gainera

• Zorigaiztoko Hamarkada
• Irainduen Gerra