Esku hilak (esku mortuak)

Esku mortuak edo esku hilak (latinez, mortua manus) Erdi Aroko eta Antzinako Erregimeneko jabetza edo ondasunak ziren, gehienetan ondasun higiezinak (lurrak, etxeak, ...), saldu edo inola ere ez besterendu ezin zitezkeenak, jabetzaren tituluan bertan edo testamentugileak hil ondorenerako ezarritako baldintzegatik (hortik dator, hain zuzen, esku hilen izendapena). Bereziki elizaren eta ordena erlijosoen eskuetan zeuden ondasunak biltzen ziren, baina baita ere jaurerri eta nobleziaren ondasun higinezinak, udaletakoak eta baita ere maiorazkoetatik jasotako lurrak eta etxeak. Esku mortuetan zeuden  lurrak orokorrean ez ziren laboratzen, kleroak eta dirudun jendeak haietatik etekina ateratzeko zegoen interes eskasagatik, eta horrek eragotzi egiten zuen eskualde askotako aurrerapen ekonomikoa. Espainian XIX. mendean izandako desamortizazio prozesuek lur horiek espropiatu eta salgai jarri zituzten, horiei etekina aterako lieketen nekazarien eskuetan jartze arren. Azkenean, ordea, lur horiek oligarkiak bereganatu zituen eta ez zen lortu nekazarien klase ertaina garatzea, nekazariek jarraitu baitzuten lurjabe handientzat kondizio penagarrietan lan egiten.

Beste hizkuntzetan: gaztelaniaz, manos muertas.