Munich-eko Putsch-a (1923)

Municheko Putsch-a edo Garagardotegiko Putsch-a Alemaniako Munich hirian 1923ko azaroan garatutako estatu-kolpe saiakera izan zen, Adolf Hitlerrek eta Alderdi Naziko kolaboratzaile hurbilenek zuzendua. Saiakera kolpistak porrot egin zuen, Adolf Hitler kartzelan sartu zuten, baina hilabete batzuk geroago askatu zuten, eta Alderdi Nazia debekatu egin zuten. Hala ere, Alderdi Nazia itzuli zenean, boterera igo eta iritsi zenean, gertakari hori nazismoaren sorrerako mugarritzat hartu zen.

Testuingurua

Alderdi Nazia 1920an sortu zen eta hasieratik izaera ultranazionalista, antisemita eta antikomunista erakutsi zuen. Adolf Hitler izan zen hasieratik bere bultzatzaile eta lider nagusia. Hasieran, Alderdi Naziak indar txikia zuen, baina, pixkanaka, militanteak bere alderdietara biltzen joan zen, SA edo Eraso-Sekzioak izeneko adar paramilitar bat barne. 1922an, Benito Mussolinik zuzendutako Erromarako Ibilaldiak, Italian boterera eraman eta erregimen faxista abiarazi zuena, Hitlerri Alemanian estatu-kolpe hori errepikatzeko ideia inspiratu zion. Testuinguru soziopolitikoa guztiz egokia zen horretarako. Alemania, Weimarko Errepublikaren erregimenean, krisi ekonomiko larri bati aurre egiten ari zen, hiperinflazio izugarriarekin. Gainera, hilabete batzuk lehenago, 1923ko urtarrilean, frantziar eta belgikar tropek Ruhr eskualdea okupatu zuten, Lehen Mundu Gerraren ondoren Versaillesko Itunean Alemaniari ezarritako gerra-kalteak ez ordaintzeagatik. Testuinguru horretan, nazionalismo alemaniarra gorantz zihoan argi eta garbi, eta giro politiko nahasia zen, Alderdi Naziaren eta Eraso-Sekzioen indar erakustaldi ugariekin. Hori dela eta, larrialdi egoera ezarri zen Bavarian, Munich hiriburutzat duen eskualdean, eta izaera politiko militarreko triunbiratua zuen eskualdearen agintean, kontserbadorea eta nazionalista, baina ez bereziki Hitlerren aldekoa.

Kolpea

Hitlerrek harreman zenbait izan zituen triunbiratuko agintari kontserbadoreekin, estatu-kolpe bat antolatze aldera, baina arrakastarik gabe. Eraso-Sekzioek pasibitate horren aurrean izango zuten erreakzioaren beldur, kolpea antolatzea erabaki zuen, azaroaren 8a data gisa aukeratuz, Eraso-Sekzioetako paramilitarrek Bavariako eskualdearen kontrola hartu behar zutela planifikatuz, ondoren Berlinen boterea hartzeko, Ludendorff jeneral kontserbadorearen laguntzarekin. Data hori triunbiratuko buruzagiek egun horretan Municheko garagardotegi batean mitin bateratu bat eman behar zutelako erabaki zen, eta, era horretan, hirurak batera preso hartu ahal izango zituztelako. Eraso-Sekzioen laguntzarekin, Hitler jendez gainezka zegoen garagardotegian  indarrez sartu zen, hitzaldi labur eta sutsua eman zuen eta triunbiratuaren hiru agintariak indarrez atxiki zituen. Bitartean, Munichen eta Bavarian indar naziek, legez kanpo armatuta, gobernuaren azpiegiturak eta egoitzak bereganatu nahi izan zituzten, baina helburu hori erdizka bete zuten. Hurrengo egunean, azaroaren 9an, argi zegoen kolpea ez zela espero zen arrakasta izaten ari, polizia indarrek eta armadak ez baitzuten bat egin Hitlerren altxamendu deiarekin. Ludendorffek, hala ere, triunbiratutik kolpera atxikitako agintarien hitzezko atxikimendua lortu zuen, eta askatu egin zituen. Askatu ondoren, triunbiratuaren buruzagiek atzerapausoa eman zuten eta kolperik ez hartzeko agindua eman zuten. Kolpistentzako azken baliabide gisa, Hitler eta Ludendorff hiriaren erdigunerako martxa baten buru jarri, beren indar paramilitarrekin eta jarraitzaileekin, baina polizia-lerro batekin egin zuten topo. Tiroketa bat izan zen eta hildakoak eta zaurituak izan ziren buruzagi nazien artean. Ondoren, beste martxa bat egin zen Defentsa Ministerioaren egoitzarantz, eta Hitler zauritu zuten poliziarekin izandako beste tiroketa batean. Kolpea indargabetuta zegoen. Hitler ezkutatu egin zen, baina azkenean egun gutxira atxilotu zuten. Alderdi Nazia debekatua izan zen. Kolpearen aurkako epaiketan, Hitlerri bost urteko kartzela-zigorra ezarri zioten, baina azkenean 1924ko abendura arte bakarrik bete zuen zigorra. Hortik aurrera, Hitlerrek agintera iristeko estrategia aldatuko zuen, legezkotasunaren esparrua onartuz. Alderdi Nazia berriro legeztatu zutenean, bere estrategia masa-alderdi bihurtzea eta hauteskundeetan boterera iristea izan. Azken helburu hori 1933an lortu zuen, Hirugarren Reich deitu zen erregimen nazia abiaraziz.